Đó là một trong những nội dung của Dự thảo về việc ban hành Nghị định quy định chính sách sử dụng, trọng dụng cá nhân hoạt động khoa học và công nghệ mà Bộ Khoa học & Công nghệ vừa trình Chính phủ.

Theo tờ trình của Bộ Khoa học & Công nghệ, đây là lần đầu tiên sẽ có nghị định riêng quy định chính sách sử dụng, trọng dụng cá nhân hoạt động khoa học và công nghệ (KH&CN) trong bối cảnh chế độ đãi ngộ các nhà khoa học bị kêu ca nhiều năm nay. Đây cũng sẽ là lần đầu tiên các chức danh nhà khoa học trẻ tài năng, nhà khoa học đầu ngành được định nghĩa.

Theo dự thảo, quy định chính sách trọng dụng đặc biệt với 3 nhóm đối tượng đặc thù là nhà khoa học đầu ngành, nhà khoa học được giao chủ trì nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia đặc biệt quan trọng và nhà khoa học trẻ tài năng.

Lựa chọn nhà khoa học đầu ngành

Quy định về nhà khoa học đầu ngành và chính sách trọng dụng nhà khoa học đầu ngành. Cụ thể, trên cơ sở xác định nhiệm vụ của nhà khoa học đầu ngành, dự thảo Nghị định quy định tiêu chuẩn lựa chọn nhà khoa học đầu ngành với các tiêu chí về vị trí quản lý khoa học đang đảm nhiệm, về trình độ đào tạo, kinh nghiệm quản lý, uy tín khoa học và các thành tích KH&CN cụ thể, trong đó các thành tích của cá nhân hoạt động KH&CN để được xem xét, lựa chọn là nhà khoa học đầu ngành có sự khác biệt về chất so với các thành tích được xem xét để áp dụng các chính sách ưu đãi khác.

Tiêu chí về vị trí quản lý khoa học đang đảm nhiệm phải “đứng đầu bộ môn khoa học hoặc tương đương của các tổ chức KH&CN do Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ thành lập” nhằm giới hạn phạm vi đối tượng được xem xét, lựa chọn là nhà khoa học đầu ngành, đồng thời đó là tiêu chí cần thiết vì để thực hiện vai trò “đầu ngành”, vị trí thực tế gắn với chuyên môn đang đảm nhiệm của nhà khoa học là yêu cầu cần thiết.

Việc lựa chọn nhà khoa học đầu ngành gắn liền với việc áp dụng các chính sách trọng dụng để phát huy vai trò đầu ngành của các nhà khoa học được công nhận vị trí đầu ngành.

Việc công nhận, miễn nhiệm nhà khoa học đầu ngành do Bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ thực hiện sau khi có ý kiến thẩm định của cơ quan quản lý nhà nước về KH&CN là Bộ Khoa học và Công nghệ. Nhà khoa học đầu ngành bị xem xét miễn nhiệm nếu không hoàn thành các nhiệm vụ phải đạt được hàng năm hoặc trong thời gian quy định hoặc khi bị phát hiện thiếu trung thực trong hồ sơ xem xét làm sai lệch kết quả xét công nhận nhà khoa học đầu ngành.

Đề tài cấp quốc gia do lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ giao trực tiếp

Quy định về nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia đặc biệt quan trọng và chính sách trọng dụng đối với nhà khoa học được giao chủ trì nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia đặc biệt quan trọng. Dự thảo Nghị định đưa ra tiêu chí xác định nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia đặc biệt quan trọng “là nhiệm vụ KH&CN do lãnh đạo Đảng, Nhà nước đề xuất và Thủ tướng Chính phủ giao trực tiếp”.

Trên thực tế, đó thường là những nhiệm vụ KH&CN có tầm quan trọng mang tính chiến lược đối với an ninh, quốc phòng và sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, lãnh đạo Đảng và Nhà nước đề xuất chính vì sự cần thiết, tầm quan trọng đối với quốc gia. Bộ KH&CN có trách nhiệm tham mưu cho Thủ tướng Chính phủ trong việc xác định và phê duyệt các nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia đặc biệt quan trọng.

Nhà khoa học được giao chủ trì nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia đặc biệt quan trọng có nhiệm vụ tổ chức triển khai và chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện nhiệm vụ (có thể coi như Tổng công trình sư chịu trách nhiệm chỉ đạo tổ chức thực hiện một nhiệm vụ cụ thể), vì thế chính sách trọng dụng với nhà khoa học được giao chủ trì nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia đặc biệt quan trọng (quy định tại Điều 20 Dự thảo Nghị định) tập trung vào việc tạo điều kiện chủ động về mọi mặt cho nhà khoa học và các điều kiện hỗ trợ khác để thực hiện nhiệm vụ, gồm có: Quyền tự chủ đặc biệt về tài chính trong suốt thời gian thực hiện nhiệm vụ; Quyền được chủ động bố trí, sử dụng nhân lực để thực hiện nhiêm vụ; Quyền được tạo các điều kiện thuận lợi khác trong thời gian thực hiện nhiệm vụ: bố trí nhà ở, phương tiện đi lại công vụ; tiếp cận thông tin, tư liệu phục vụ nghiên cứu...

Các nhà khoa học trẻ phải dưới 40 tuổi

Quy định về nhà khoa học trẻ tài năng và chính sách trọng dụng đối với nhà khoa học trẻ tài năng. Theo dự thảo, nhà khoa học trẻ tài năng được xác định là nguồn hình thành đội ngũ nhà khoa học đầu ngành, nhà khoa học được giao chủ trì nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia đặc biệt quan trọng và chính sách trọng dụng nhằm tạo điều kiện phát triển các nhà khoa học trẻ tài năng phù hợp với định hướng nêu trên. Việc lựa chọn nhà khoa học trẻ tài năng dựa trên các yếu tố: độ tuổi, trình độ và kết quả hoạt động KH&CN.

Các nhà khoa học thuộc các lĩnh vực khác nhau đạt tới độ chín ở độ tuổi khác nhau (thông thường khoa học kỹ thuật đạt tới độ chín ở độ tuổi cao hơn so với khoa học công nghệ...), tuy nhiên theo kinh nghiệm quốc tế và phù hợp với một số chương trình ưu đãi dành cho cán bộ trẻ đã được ban hành trước đây (Đề án 322 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đề án 165 của Ban Tổ chức Trung ương...), dự thảo Nghị định quy định độ tuổi của nhà khoa học thuộc nhóm này là dưới 40 tuổi.

Bên cạnh tiêu chí về độ tuổi và trình độ, dự thảo Nghị định quy định cán bộ khoa học trẻ được coi là tài năng nếu có thành tích KH&CN xuất sắc.

Nhà khoa học trẻ tài năng được xác định là nguồn để hình thành đội ngũ các nhà khoa học đầu ngành, nhà khoa học được giao chủ trì nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia đặc biệt quan trọng. Chính sách trọng dụng đối tượng này vì thế gồm 2 khía cạnh cơ bản: các chính sách để đạt được mục tiêu đào tạo, bồi dưỡng và các chính sách tạo điều kiện cho cán bộ khoa học trẻ tài năng có điều kiện phát triển các ý tưởng nghiên cứu khoa học. Cụ thể các chính sách trọng dụng nhà khoa học trẻ tài năng được quy định trong dự thảo gồm: Ưu đãi về đào tạo, bồi dưỡng: được ưu tiên tham gia các chương trình nghiên cứu sau tiến sỹ tại các cơ sở đào tạo, cơ sở nghiên cứu ở trong và ngoài nước; tham gia nhóm nghiên cứu của các nhà khoa học đầu ngành; được ưu tiên xét cử đi thực tập, làm việc có thời hạn tại các tổ chức KH&CN uy tín ở nước ngoài.

Được thành lập nhóm nghiên cứu xuất sắc trong lĩnh vực chuyên môn và được hỗ trợ kinh phí cho hoạt động của nhóm thông qua các dự án nghiên cứu được tuyển chọn; Được hỗ trợ kinh phí sử dụng phòng thí nghiệm, tham gia hội nghị, hội thảo khoa học trong và ngoài nước thuộc lĩnh vực chuyên môn; Được ưu tiên thuê, mua nhà xã hội...