Không gian học tập của lớp tài năng ngành AI tại Đại học Bách khoa Hà Nội. Ảnh: Hải Nguyễn

Bứt phá về tư duy, thay đổi mạnh mẽ thể chế

Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết 71-NQ/TW (gọi tắt là Nghị quyết 71) về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.

Đánh giá về những điểm mới của nghị quyết, Tiến sĩ Hoàng Văn Tú, Trưởng Bộ môn Chính trị học, Khoa Lý luận Cơ sở, Học viện Cán bộ TPHCM nhận định, Nghị quyết 71 đã khẳng định giáo dục - đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và toàn dân. Theo đó, Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, bảo đảm công bằng và nguồn lực; toàn xã hội cùng tham gia và giám sát.

Nghị quyết nhấn mạnh mô hình giáo dục mở, liên thông, “học đi đôi với hành”; coi giáo dục mầm non, phổ thông là nền tảng; giáo dục nghề nghiệp là then chốt cho đào tạo lao động kỹ năng; còn đại học giữ vai trò nòng cốt trong hình thành nhân lực trình độ cao, thúc đẩy khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo.

“Nghị quyết 71 chuyển trọng tâm từ "cải cách từng phần" sang đột phá chiến lược ở thể chế - nguồn lực - quản trị - số hóa, với các chỉ tiêu định lượng rõ ràng, đặt giáo dục vào trung tâm của chiến lược phát triển quốc gia” - TS. Tú nhấn mạnh.

Theo TS. Tú, Nghị quyết 71 tạo ra các đột phá ở 4 tầng: Thể chế quản trị, phân bổ nguồn lực, chất lượng - công bằng giáo dục và năng lực cạnh tranh quốc gia. Trong đó, nghị quyết chuyển từ quản lý hành chính sang kiến tạo phát triển, đẩy mạnh phân cấp gắn kiểm tra, giám sát.

Việc ấn định tỉ lệ chi ngân sách tối thiểu cho giáo dục, kèm Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa giáo dục, sẽ tạo nền tảng tài chính trung hạn để nâng cấp hạ tầng, phòng thí nghiệm, và đầu tư trọng điểm cho đại học nghiên cứu. Đây là sự dịch chuyển từ “mở rộng theo chiều rộng” sang “nâng chất theo đầu ra”. Chính sách giữ chân đội ngũ cũng được coi là tín hiệu chính trị mạnh mẽ, góp phần giảm tình trạng “chảy máu” lao động, nhất là ở vùng khó khăn. Tác động lan tỏa là củng cố văn hóa chất lượng trong nhà trường, nhưng đi cùng đó là bài toán cân đối ngân sách địa phương.

Một nội dung quan trọng khác là việc trao quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho đại học và giáo dục nghề nghiệp - không phụ thuộc mức độ tự chủ tài chính - cùng cơ chế phân bổ ngân sách dựa trên sứ mệnh, chất lượng và hiệu quả.

"Điều này hứa hẹn tạo động lực đổi mới quản trị, đa dạng hóa chương trình, gắn đào tạo với nghiên cứu và nhu cầu thị trường lao động. Đặc biệt, nhóm “3 - 5 đại học tinh hoa” sẽ giữ vai trò đầu tàu trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, rút ngắn khoảng cách về nhân lực chất lượng cao. Chuyển đổi số và AI cũng được xác định là đòn bẩy năng suất hệ thống, giúp chuẩn hóa chất lượng ở quy mô lớn, giảm bất bình đẳng trong tiếp cận tri thức và tăng khả năng đánh giá trung thực", TS. Hoàng Văn Tú nói.

Các tân sinh viên Đại học Phenikaa làm thủ tục nhập học năm 2025. Ảnh: Phenikaa

Điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn

Một điểm mới đáng chú ý ở Nghị quyết 71 là mô hình mới, tăng cường vai trò cấp ủy trong cơ sở giáo dục (bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu, không tổ chức hội đồng trường tại cơ sở công lập, trừ trường có thỏa thuận quốc tế).

Theo TS Tú, cách làm này có thể rút ngắn quy trình ra quyết định, tăng trách nhiệm cá nhân, nhưng cũng đặt ra yêu cầu kiểm soát quyền lực và giữ vững chuẩn mực học thuật để không làm suy giảm tính tự chủ chuyên môn. Ở phương diện nguồn lực, nghị quyết đặt ra yêu cầu bảo đảm ngân sách công “đủ lớn - có mục tiêu”.

Bà Nguyễn Thị Việt Nga - Ủy viên Ủy ban Văn hóa, Xã hội của Quốc hội đánh giá: "Nghị quyết 71 đã đề cập đến việc phải đổi mới mạnh mẽ cơ chế quản trị đại học. Theo tôi, vấn đề không phải "bỏ" hay "giữ", mà quan trọng là tìm được mô hình quản trị phù hợp, phát huy được trí tuệ tập thể nhưng vẫn bảo đảm sự linh hoạt, trách nhiệm. Nếu hội đồng trường không hiệu quả thì cần mạnh dạn thay thế hoặc cải tiến mạnh cách thức hoạt động. Điểm quan trọng là quản trị đại học phải thực chất, hiệu quả, gắn với trách nhiệm người đứng đầu".

Theo bà Nga, việc bỏ hội đồng trường không nên hiểu là thu hẹp dân chủ, mà là điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn. Song song, cần có cơ chế giám sát độc lập, bảo đảm các trường vận hành minh bạch, giữ được tính học thuật, sáng tạo.

Đồng quan điểm, TS Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ giáo dục Chuyên nghiệp, Bộ GDĐT cho rằng, thực tế, nhiều Hội đồng trường hiện nay tồn tại hình thức, thiếu vai trò, gây chồng chéo quyền lực với Đảng ủy và Ban giám hiệu... "Việc bỏ đi có thể làm gọn bộ máy, rõ trách nhiệm. Nhưng đi cùng với đó, cần thiết kế ngay các cơ chế giám sát thay thế, để tránh rơi vào hành chính hóa và tập trung quyền lực tuyệt đối", TS. Hoàng Ngọc Vinh lưu ý.

Kỳ vọng sự đổi mới

GS.TSKH Nguyễn Đình Đức, nguyên Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội kỳ vọng, những đột phá về tư duy và thể chế sẽ đưa giáo dục Việt Nam, trước hết là giáo dục đại học Việt Nam cất cánh, để đồng hành và cộng hưởng với Nghị quyết 57 về KHCN và Nghị quyết 59 về Hội nhập quốc tế, thực hiện khát vọng quốc gia giàu mạnh, hùng cường, Việt Nam sẽ sánh vai và trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045.

"Đích cuối cùng của Nghị quyết 71 và cũng là mong mỏi của những người thầy như chúng tôi, là giáo dục Việt Nam sẽ phải thực sự là nền giáo dục thực chất "học thật - nhân tài thật", đào tạo ra những con người "vừa hồng vừa chuyên", có năng lực trình độ chuyên môn tốt, trình độ cao, giỏi Ngoại ngữ, giỏi AI, nhưng cũng mang trong mình tình yêu Tổ quốc nồng nàn với khát vọng và hoài bão cống hiến vì hạnh phúc của nhân dân. Việt Nam phải có những cơ sở giáo dục đại học uy tín, sánh ngang với các trường đại học hàng đầu của nước ngoài", GS.TSKH Nguyễn Đình Đức nhấn mạnh.